Kết quả nghiên cứu cho thấy thuốc giãn phế quản đã giảm được đáng kể áp suất đường thở tối đa, trong đó chủ yếu là do giảm áp suất đường thở do sức cản (bảng 2, hình 1). Tác dụng này của thuốc trên áp suất đường thở tương ứng với sự cải thiện rõ rệt của sức cản đường thở (bảng 3, hình 2). Tuy nhiên, có một điều lý thú là độ giãn nở nhu mô phổi cũng được tăng lên sau khi dùng thuốc (bảng 3, hình 3). Bên cạnh đó thuốc giãn phế quả cũng giảm được áp suất do sức đàn và áp suất dương cuối thì thở ra nội sinh (bảng 2).

Nói chung, tác dụng của thuốc xuất hiện rất sớm, 15 phút sau khi dùng và còn kéo dài đến 4 giờ sau đó. Về phương diện tác dụng phụ trên hệ tim mạch, với liều thuốc dùng trong nghiên cứu chưa thấy làm tăng nhịp tim hay rối loạn huyết động đáng kể nào (bảng 4).

BÀN LUẬN

Tác dụng quan trọng nhất của thuốc giãn phế quản trong đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là giảm sức cản đường thở do đó cho phép gia tăng lưu lượng khí trong cả hai thì thở vào và thở ra.⁽⁸⁾ Trên BN thở máy, khi lưu lượng khí thở vào (tốc độ dòng thở vào) được cài đặt trực tiếp và lưu lượng khí thở ra (tốc độ dòng thở ra) cũng bị cài đặt một cách gián tiếp, chúng tôi thực hiện đo trực tiếp sức cản đường thở và thấy rằng thuốc giãn phế quản đã giảm được đáng kể sức cản đường thở. Tuy nhiên, sức cản đường thở không phải là một thông số có thể đo được trên nhiều loại máy thở, cho nên có thể gián tiếp đánh giá sức cản đường thở thông qua đo áp suất đường thở do sức cản. Trong nghiên cứu này, áp suất đường thở do sức cản giảm xuống rõ rệt sau khi dùng thuốc trong khi đó tốc độ dòng gần như không thay đổi, từ đó cho phép suy ra có sự cải thiện của sức cản đường thở. Tuy nhiên, không phải máy thở nào cũng có chức năng dừng cuối thì thở vào để giúp đo được áp suất đường thở do sức cản. Dựa trên cơ sở áp suất đường thở do sức cản là một trong hai thành phần chính tạo thành áp suất đường thở tối đa, như vậy nếu áp suất đường thở do sức cản giảm, do thuốc giãn phế quản, mà áp suất đường thở do sức đàn không tăng thì áp suất đường thở tối đa sẽ giảm. Thật vậy, trong nghiên cứu này, nhận thấy áp suất đường thở tối đa giảm xuống đáng kể sau khi dùng thuốc giãn phế quản, mà trong đó khoảng 2/3 là do giảm áp suất đường thở do sức cản. Ðiều đáng ngạc nhiên là giảm áp suất đường thở do sức đàn cũng đóng góp khoảng 1/3 trong giảm áp suất đường thở tối đa. Trong nghiên cứu Tuxen DV,⁽⁹⁾ khi kéo dài thời gian thở ra để làm giảm tình trạng ứ khí phế nang, cũng ghi nhận có giảm áp suất do sức đàn và giảm áp suất đường thở tối đa. Như vậy, có thể nói rằng ở BN có tắc nghẽn đường thở khi tình trạng ứ khí phế nang được giảm xuống thì độ giãn nở nhu mô phổi sẽ được cải thiện^(10,11) và áp suất do sức đàn sẽ giảm xuống. Trong nghiên cứu này, mặc dù không đo được trực tiếp mức độ ứ khí phế nang nhưng thấy rằng sau khi dùng thuốc giãn phế quản, độ giãn nở nhu mô phổi và mức áp suất dương cuối thì thở ra nội sinh đã giảm đáng kể, chứng tỏ tình trạng ứ khí phế nang đã được cải thiện. Như vậy thuốc giãn phế quản đã giúp giảm được tình trạng ứ khí phế nang, cải thiện độ giãn nở nhu mô phổi, do đó giảm được áp suất đường thở do sức đàn.

Trong khi hiệu quả của việc phối hợp b₂-giao cảm với ipratropium trong giảm sức cản đường thở của BN bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính trong đợt cấp còn chưa được thừa nhận rộng rãi⁽⁷⁾ thì phối hợp này đã được chứng minh là giúp kéo dài thời gian tác dụng của thuốc.⁽¹²⁾ Tuy nhiên theo một số tác giả thì ưu điểm này có vẻ chỉ có lợi cho BN ngoại trú so với BN nội trú đã được săn sóc 24/24 giờ tại khoa săn sóc đặc biệt. Tuy nhiên, trong hoàn cảnh thiếu hụt nhân viên hiện nay thì tác dụng kéo dài của thuốc đến 4 giờ có thể giúp giảm được số lần sử dụng trong ngày. Một ưu điểm nữa của phối hợp này là cho phép giảm được liều dùng cần thiết của b₂-giao cảm do đó giúp tránh được tác dụng bất lợi của thuốc này trên hệ tim mạch. Với liều dùng trong nghiên cứu này, đã đạt được hiệu quả giãn phế quản rõ rệt mà hầu như không gặp một tác dụng phụ nào.

Từ kết quả nghiên cứu này, có thể cho rằng sử dụng áp suất đường thở tối đa và áp suất đường thở do sức cản để đánh giá hiệu quả của thuốc giãn phế quản trên BN thở máy hay nói cách khác là thuốc giãn phế quản đã giúp giảm được đáng kể các áp suất đường thở. Việc giảm được các áp suất đường thở như vậy có thể hạn chế được nguy cơ chấn thương khí hoặc giúp BN cai máy dễ dàng hơn. Bên cạnh đó, việc phối hợp fenoterol và ipratropium bromid có thể đem lại những lợi ích cho BN bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính trong đợt cấp cần hỗ trợ thông khí cơ học.

Trân trọng cảm ơn công ty Boehringer- Ingelheim đã cung cấp thuốc giãn phế quản Berodual dùng trong nghiên cứu, và BS. Lê Ðình Phương đã giúp thực hiện xử lý thống kê cho nghiên cứu này.

Tài liệu tham khảo

1. Schmidt GA, Hall JB. Acute-on-chronic respiratory failure. In: Principles of Critical Care. Hall JB, Schmidt GA, Wood LDH (eds), 2nd ed 1998. McGraw-Hill. Chap 34, pp 565-583.

2. Patrick DM, Dales RE, Stark RM. Severe exacerbations of COPD and asthma: Incremental benefit of adding ipratropium to usual therapy. Chest 1990;98:295-297.

3. Fernandez A, Munoz J, Alia A, Reyes A. Comparison of one versus two bronchodilators in ventilated COPD patients. Intensive Care Med 1994;20:199-202.

4. Hubmayr RD, Abel MD, Rehder K. Physiologic approach to mechanical ventilation. Crit Care Med 1990;18(1):103-113.

5. Gay PC, Rodarte JR, Tayyab M, Hubmayr RD. Evaluation of bronchodilator responsiveness in mechanically ventilated patients. Am Rev Respir Dis 1987;136:880-885.

6. Dhand R, Tobin MJ. Bronchodilator delivery with metered-dose inhalers in mechanically-ventilated patients. Eur Respir J 1996;9:585-595.

7. Standards for the Diagnosis and Care of patients wih chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 1995;152(5):S77-S120.

8. Anthonisen NR, Wright EC. IPPB Trial Group. Bronchodilator response in chronic obstructive pulmonary disease. Am Rev Respir Dis 1986;133:814-819.

9. Tuxen DV, Lane S. The effects of ventilatory pattern on hyperinflation, airway pressures, and circulation in mechanical ventilation of patients with severe airflow obstruction. Am Rev Respir Dis 1987;136:872-879.

10. Yip CK, Epstein H, Goldring RM. Relationship of functional residual capacity to static mechanics in chronic obstructive pulmonary disease. Am J Med Sci 1984;287:3-6.

11. Leatherman, LW, Ravenscraft SA. Low measured auto-positive end-expiratory pressure during mechanical ventilation of patients with severe asthma: hidden auto-positive end-expiratory pressure. Crit Care Med 1996;24:541-546.

12. Rebuck AS, Chapman KB, Abboud R. Nebulized anticholinergic and sympathomimetic treatment of asthma and chronic obstructive airways disease in the emergency room. Am J Med 1987;82:59-64