Tại Việt Nam, ngộ độc chì là vấn đề thường thấy và gây ra nhiều ảnh hưởng xấu cho sức khỏe mọi người. Tuy nhiên dường như người dân chưa ý thức được sự hiện diện và nguy hại của rủi ro này vì thiếu hướng dẫn cũng như môi trường còn quá ô nhiễm với mọi tác nhân gây bệnh.
Vừa qua, nhiều chục triệu đồ chơi dành cho trẻ em sản xuất từ Trung Quốc đã bị Cơ quan an toàn tiêu thụ Hoa Kỳ ra lệnh thu hồi vì vi phạm tiêu chuẩn an toàn, có thể gây rủi ro sức khỏe cho các em. Các đồ chơi này được làm đẹp bề ngoài với sơn có hàm lượng chì quá cao.
Nguồn gốc ngộ độc chì:
- Tại Hoa Kỳ, đa số nhà xây cất trước năm 1978 đều dùng sơn pha chì, và hiện vẫn còn khoảng 38 triệu căn nhà được sơn với sơn pha chì. Nếu lớp sơn bị tróc, chì rơi ra ngoài.
- Chì trong nước nếu dùng ống dẫn nước bằng kim loại có chất chì. Từ thập niên 1980, Hoa Kỳ đã cấm sử dụng ống nước có chì và hàn chì trong hệ thống dẫn nước công cộng.
- Chì có nhiều trong đất, nhất là gần trục lộ giao thông, nhà xây cất từ lâu, vườn hoang, hầm mỏ, khu kỹ nghệ, khu chứa rác, lò đốt. Làm việc hoặc sinh sống ở gần các khu vực này có thể bị nhiễm chì qua nước uống, thực phẩm, không khí.
- Công nhân làm việc trong kỹ nghệ luyện chì, làm dụng cụ bằng nhựa plastic, hàn cắt thép, làm bình điện xe tự động, kỹ nghệ đồ gốm, đập phá nhà cũ, tu bổ bình tản nhiệt xe hơi… đều có nguy cơ nhiễm chì.
- Đồ chơi trẻ em, xích đu hoặc bàn ghế cũ quét với sơn có nhiều chì.
- Thực phẩm nước uống đựng trong chén dĩa, bình chứa phủ men bóng có chì.
- Rau, trái cây đôi khi có bụi chì bám vào, nên cần được rửa sạch trước khi ăn.
- Rượu whisky sản xuất lậu với máy chưng cất hàn bằng chì cũng có thể có chứa chì.
- Thuốc lá nhả ra một lượng chì đáng kể.
- Thực phẩm đựng trong hộp kim loại hàn bằng chì.
- Một vài mỹ phẩm hoặc thuốc nhuộm tóc, keo xịt tóc sản xuất từ một số quốc gia có hàm lượng chì khá cao.
Tại Việt Nam, ngộ độc chì là vấn đề thường thấy và gây ra nhiều ảnh hưởng xấu cho sức khỏe mọi người. Tuy nhiên, dường như dân chúng chưa ý thức được sự hiện diện và nguy hại của rủi ro này, vì thiếu hướng dẫn cũng như vì môi trường còn quá ô nhiễm với mọi tác nhân gây bệnh.
Ngoài các nguồn chì nêu ở trên, chì còn đến từ thực phẩm thực vật như rau muống, rau nhút, cần nước, ngó sen… được trồng ở nơi có nguồn chất thải kỹ nghệ chứa nhiều kim loại như chì, kẽm.
Một số trẻ em chơi bi bằng các viên bi tròn bằng chì, đánh đáo với các cục chì dẹp, đúc chì làm vật nặng kéo dây câu cá hoặc phụ việc tại các cơ sở làm bình điện xe hơi, sửa xe… thường xuyên tiếp cận với chì.
Mực viết, bút chì, đồ sứ cũng có thể chứa nhiều chì.
Chì vào cơ thể bằng cách nào?
Chì nhiễm vào cơ thể qua:
- Qua đường hô hấp, khi bụi bặm và không khí theo hơi thở vào phổi rồi mau chóng chuyển sang máu.
- Qua ăn uống thực phẩm có chì hoặc tay dính chì đưa lên miệng trong khi làm việc.
Hàm lượng chì hấp thụ vào máu tùy theo tuổi và tùy theo lượng thực phẩm trong dạ dày. Khi ăn no, chỉ có 6% chì chuyển sang máu, còn lúc đói bụng thì có tới 60% chì vào máu.
Với cùng số lượng chì ăn vào, trẻ em hấp thụ sang máu nhiều hơn người lớn.
- Qua lớp da, tuy ít khi xảy ra, đặc biệt là khi da bị trầy trụa, thương tích.
Từ máu, chì chuyển vào các cơ quan như gan, thận, não, lá lách, cơ bắp, tim…
Sau vài tuần lễ, đa số chì xâm nhập xương và răng và ở đó cả vài chục năm. Phần còn lại theo nước tiểu thải ra ngoài.
Nếu thường xuyên tiếp cận với chì, hàm lượng chì trong cơ thể sẽ tích tụ mỗi ngày một nhiều.
Ảnh hưởng của chì với sức khỏe
Dấu hiệu của ngộ độc chì thường thường xuất hiện rất âm thầm, khó mà sớm phát giác. Chỉ khi nào chì tích tụ tới mức độ cao, bệnh mới rõ rệt nhưng các triệu chứng cũng không có gì đặc biệt.
Ở trẻ em, nhiễm độc cấp tính khiến cho các em trở nên cáu kỉnh, kém tập trung, ói mửa, dáng đi không vững, lên cơn kinh phong. Trường hợp mãn tính, các em có dấu hiệu chậm trí, hay gây gổ, lên kinh thường xuyên, đau bụng, thiếu máu, suy nhược cơ bắp, suy thận, đôi khi có thể đưa tới tử vong.
Thường thường, trẻ em bị tác hại của chì trầm trọng hơn ở người trưởng thành, đặc biệt là dưới 6 tuổi vì hệ thần kinh còn non yếu và khả năng thải độc chất của cơ thể chưa hoàn chỉnh. Một số em có thể bị nhiễm ngay từ khi còn ở trong lòng mẹ hoặc bú sữa mẹ có hàm lượng chì cao. Tới khi lớn, các em tiêu thụ thực phẩm có chì, nuốt chì lẫn trong đất, bụi khi bò chơi trên mặt đất hoặc ăn các mảnh vụn sơn tường nhà cũ.
Khi ngộ độc chì, người lớn hay than phiền đau tê ở đầu ngón chân, tay; bắp thịt mỏi yếu; nhức đầu, đau bụng, tăng huyết áp, thiếu máu, giảm trí nhớ, thay đổi tâm trạng, sẩy thai, kém sản xuất tinh trùng…
Lâu ngày, bệnh trở thành mãn tính, đưa tới suy thận, tổn thương thần kinh ngoại vi, giảm chức năng não bộ.
Chì có thể phá vỡ một cách mãnh liệt các chức năng chính của cơ thể, và từ đây dẫn đến các biến chứng rộng, từ nôn mửa đến rối loạn thần kinh hay tử vong. Nó được biết đến như sự cản trở mạnh mẽ sự tiếp nhận glutamate, một truyền dẫn thần kinh quyết định sự tiếp thu. Nó cũng có khả năng thay thế hàng loạt các kim loại khác giữ chức năng bình thường trong cơ thể mà quan trọng nhất là calcium, sắt và kẽm.
Một vấn đề đặc biệt là chì thay thế kẽm từ enzyme delta-aminolaevulinate tách nước, một thành phần chủ yếu của quá trình tổng hợp sinh học của heme, phức chất sắt của phân tử hemoglobin đảm trách việc luân chuyển oxygen trong máu. Điều này tạo nên sự thiếu oxygen cho các tế bào trong cơ thể dẫn đến một chuỗi vấn đề về kết hợp
Chẩn đoán
Thử máu là phương thức hữu hiệu để đo mức độ chì trong máu. Chỉ cần lấy một chút xíu máu ở tĩnh mạch hoặc đầu ngón tay là đủ.
Mức độ không an toàn của chì trong máu là từ 10 mcg/dl trở lên.
Điều trị
Điều tiên quyết trong chữa trị ngộ độc chì là phải chấm dứt tiếp cận với nguồn phát sinh ra kim loại này để giảm nồng độ chì trong máu.
Ngộ độc trầm trọng được điều trị với một loại thuốc đặc biệt mà khi vào cơ thể, thuốc sẽ bám vào chì để thải ra ngoài theo nước tiểu.
Phòng tránh ngộ độc chì
- Rửa tay trước khi ăn và trước khi đi ngủ, đặc biệt là với trẻ em chơi dưới đất.
- Thường xuyên lau sạch sàn nhà, bàn ghế với khăn ướt.
- Nếu trong nhà có hệ thống ống dẫn nước bằng chì, hãy để nước chảy tự do 30 - 60 giây trước khi dùng để loại các vẩn chì. Ta có thể hỏi cơ quan y tế tại địa phương hoặc công ty cung cấp nước để xem có thể thử nghiệm chì trong nước.
- Tắm rửa, thay quần áo, giày dép trước khi về nhà, nếu làm việc ở nơi có chì.
- Không ăn uống nơi nghi có chì.
- Cạo bỏ sơn có chì trên vách hoặc cửa.
Theo BS. NGUYỄN Ý ĐỨC - Khoa Học Phổ Thông
Chú ý :* Chì là thành phần chính tạo nên ắc quy, sử dụng cho xe.
* Chì được sử dụng như chất nhuộm trắng trong sơn
* Chì sử dụng như thành phần màu trong tráng men
bài in lề phải sao bị mất chữ nhiều quá vậy anh?